الْحَمْدُلِلّهِ الَّذى لَمْ یُصْبِحْ بى مَیِّتاً وَ لا سَقیماً، وَ لا مَضْرُوباً عَلى
سپاس خداى را که مرده و بیمار به عرصه روزم درنیاورده، و بدى و بیمارى بر
عُرُوقى بِسُوء، وَ لا مَأْخُوذاً بِاَسْوَأِ عَمَلى، وَ لا مَقْطُوعاً دابِرى،
رگهایم زده نشده، و به بدترین کردارم گرفتار نگشته ام، نه نسلم بریده شده،
اللَّهُمَّ یَا مَنْ لَا یَصِفُهُ نَعْتُ الْوَاصِفِینَ وَ یَا مَنْ لَا یُجَاوِزُهُ رَجَاءُ الرَّاجِینَ وَ یَا مَنْ لَا یَضِیعُ لَدَیْهِ أَجْرُ الْمُحْسِنِینَ وَ یَا مَنْ هُوَ مُنْتَهَى خَوْفِ الْعَابِدِینَ. وَ یَا مَنْ هُوَ غَایَةُ خَشْیَةِ الْمُتَّقِینَ هَذَا مَقَامُ مَنْ تَدَاوَلَتْهُ أَیْدِی الذُّنُوبِ، وَ قَادَتْهُ أَزِمَّةُ الْخَطَایَا، وَ اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِ الشَّیْطَانُ، فَقَصَّرَ عَمَّا أَمَرْتَ بِهِ تَفْرِیطاً، وَ تَعَاطَى مَا نَهَیْتَ عَنْهُ تَغْرِیراً. کَالْجَاهِلِ بِقُدْرَتِکَ عَلَیْهِ، أَوْ کَالْمُنْکِرِ فَضْلَ إِحْسَانِکَ إِلَیْهِ حَتَّى إِذَا انْفَتَحَ لَهُ بَصَرُ الْهُدَى، وَ تَقَشَّعَتْ عَنْهُ سَحَائِبُ الْعَمَى، أَحْصَى مَا ظَلَمَ بِهِ نَفْسَهُ، وَ فَکَّرَ فِیمَا خَالَفَ بِهِ رَبَّهُ، فَرَأَى کَبِیرَ عِصْیَانِهِ کَبِیراً وَ جَلِیلَ مُخَالَفَتِهِ جَلِیلًا. فَأَقْبَلَ نَحْوَکَ مُؤَمِّلًا لَکَ مُسْتَحْیِیاً مِنْکَ، وَ وَجَّهَ رَغْبَتَهُ إِلَیْکَ ثِقَةً بِکَ، فَأَمَّکَ بِطَمَعِهِ یَقِیناً، وَ قَصَدَکَ بِخَوْفِهِ إِخْلَاصاً، قَدْ خَلَا طَمَعُهُ مِنْ کُلِّ مَطْمُوعٍ فِیهِ غَیْرِکَ، وَ أَفْرَخَ رَوْعُهُ مِنْ کُلِّ مَحْذُورٍ مِنْهُ سِوَاکَ. فَمَثَلَ بَیْنَ یَدَیْکَ مُتَضَرِّعاً، وَ غَمَّضَ بَصَرَهُ إِلَى الْأَرْضِ مُتَخَشِّعاً، وَ طَأْطَأَ رَأْسَهُ لِعِزَّتِکَ مُتَذَلِّلًا، وَ أَبَثَّکَ مِنْ سِرِّهِ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنْهُ خُضُوعاً، وَ عَدَّدَ مِنْ ذُنُوبِهِ مَا أَنْتَ أَحْصَى لَهَا خُشُوعاً، وَ اسْتَغَاثَ بِکَ مِنْ عَظِیمِ مَا وَقَعَ بِهِ فِی عِلْمِکَ وَ قَبِیحِ مَا فَضَحَهُ فِی حُکْمِکَ مِنْ ذُنُوبٍ أَدْبَرَتْ لَذَّاتُهَا فَذَهَبَتْ، وَ أَقَامَتْ تَبِعَاتُهَا فَلَزِمَتْ. لَا یُنْکِرُ یَا إِلَهِی عَدْلَکَ إِنْ عَاقَبْتَهُ، وَ لَا یَسْتَعْظِمُ عَفْوَکَ إِنْ عَفَوْتَ عَنْهُ وَ رَحِمْتَهُ، لِأَنَّکَ الرَّبُّ الْکَرِیمُ الَّذِی لَا یَتَعَاظَمُهُ غُفْرَانُ الذَّنْبِ الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ فَهَا أَنَا ذَا قَدْ جِئْتُکَ مُطِیعاً لِأَمْرِکَ فِیمَا أَمَرْتَ بِهِ مِنَ الدُّعَاءِ، مُتَنَجِّزاً وَعْدَکَ فِیمَا وَعَدْتَ بِهِ مِنَ الْإِجَابَةِ، إِذْ تَقُولُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ. اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ الْقَنِی بِمَغْفِرَتِکَ کَمَا لَقِیتُکَ بِإِقْرَارِی، وَ ارْفَعْنِی عَنْ مَصَارِعِ الذُّنُوبِ کَمَا وَضَعْتُ لَکَ نَفْسِی، وَ اسْتُرْنِی بِسِتْرِکَ کَمَا تَأَنَّیْتَنِی عَنِ الِانْتِقَامِ مِنِّی. اللَّهُمَّ وَ ثَبِّتْ فِی طَاعَتِکَ نِیَّتِی، وَ أَحْکِمْ فِی عِبَادَتِکَ بَصِیرَتِی، وَ وَفِّقْنِی مِنَ الْأَعْمَالِ لِمَا تَغْسِلُ بِهِ دَنَسَ الْخَطَایَا عَنِّی، وَ تَوَفَّنِی عَلَى مِلَّتِکَ وَ مِلَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِذَا تَوَفَّیْتَنِی. اللَّهُمَّ إِنِّی أَتُوبُ إِلَیْکَ فِی مَقَامِی هَذَا مِنْ کَبَائِرِ ذُنُوبِی وَ صَغَائِرِهَا، وَ بَوَاطِنِ سَیِّئَاتِی وَ ظَوَاهِرِهَا، وَ سَوَالِفِ زَلَّاتِی وَ حَوَادِثِهَا، تَوْبَةَ مَنْ لَا یُحَدِّثُ نَفْسَهُ بِمَعْصِیَةٍ، وَ لَا یُضْمِرُ أَنْ یَعُودَ فِی خَطِیئَةٍ وَ قَدْ قُلْتَ یَا إِلَهِی فِی مُحْکَمِ کِتَابِکَ إِنَّکَ تَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِکَ، وَ تَعْفُو عَنِ السَّیِّئَاتِ، وَ تُحِبُّ التَّوَّابِینَ، فَاقْبَلْ تَوْبَتِی کَمَا وَعَدْتَ، وَ اعْفُ عَنْ سَیِّئَاتِی کَمَا ضَمِنْتَ، وَ أَوْجِبْ لِی مَحَبَّتَکَ کَمَا شَرَطْتَ وَ لَکَ یَا رَبِّ شَرْطِی أَلَّا أَعُودَ فِی مَکْرُوهِکَ، وَ ضَمَانِی أَنْ لَا أَرْجِعَ فِی مَذْمُومِکَ، وَ عَهْدِی أَنْ أَهْجُرَ جَمِیعَ مَعَاصِیکَ. اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَعْلَمُ بِمَا عَمِلْتُ فَاغْفِرْ لِی مَا عَلِمْتَ، وَ اصْرِفْنِی بِقُدْرَتِکَ إِلَى مَا أَحْبَبْتَ. اللَّهُمَّ وَ عَلَیَّ تَبِعَاتٌ قَدْ حَفِظْتُهُنَّ، وَ تَبِعَاتٌ قَدْ نَسِیتُهُنَّ، وَ کُلُّهُنَّ بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ، وَ عِلْمِکَ الَّذِی لَا یَنْسَى، فَعَوِّضْ مِنْهَا أَهْلَهَا، وَ احْطُطْ عَنِّی وِزْرَهَا، وَ خَفِّفْ عَنِّی ثِقْلَهَا، وَ اعْصِمْنِی مِنْ أَنْ أُقَارِفَ مِثْلَهَا. اللَّهُمَّ وَ إِنَّهُ لَا وَفَاءَ لِی بِالتَّوْبَةِ إِلَّا بِعِصْمَتِکَ، وَ لَا اسْتِمْسَاکَ بِی عَنِ الْخَطَایَا إِلَّا عَنْ قُوَّتِکَ، فَقَوِّنِی بِقُوَّةٍ کَافِیَةٍ، وَ تَوَلَّنِی بِعِصْمَةٍ مَانِعَةٍ. اللَّهُمَّ أَیُّمَا عَبْدٍ تَابَ إِلَیْکَ وَ هُوَ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ فَاسِخٌ لِتَوْبَتِهِ، وَ عَائِدٌ فِی ذَنْبِهِ وَ خَطِیئَتِهِ، فَإِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَکُونَ کَذَلِکَ، فَاجْعَلْ تَوْبَتِی هَذِهِ تَوْبَةً لَا أَحْتَاجُ بَعْدَهَا إِلَى تَوْبَةٍ، تَوْبَةً مُوجِبَةً لِمَحْوِ مَا سَلَفَ، وَ السَّلَامَةِ فِیمَا بَقِیَ. 21) اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْتَذِرُ إِلَیْکَ مِنْ جَهْلِی، وَ أَسْتَوْهِبُکَ سُوءَ فِعْلِی، فَاضْمُمْنِی إِلَى کَنَفِ رَحْمَتِکَ تَطَوُّلًا، وَ اسْتُرْنِی بِسِتْرِ عَافِیَتِکَ تَفَضُّلًا. اللَّهُمَّ وَ إِنِّی أَتُوبُ إِلَیْکَ مِنْ کُلِّ مَا خَالَفَ إِرَادَتَکَ، أَوْ زَالَ عَنْ مَحَبَّتِکَ مِنْ خَطَرَاتِ قَلْبِی، وَ لَحَظَاتِ عَیْنِی، وَ حِکَایَاتِ لِسَانِی، تَوْبَةً تَسْلَمُ بِهَا کُلُّ جَارِحَةٍ عَلَى حِیَالِهَا مِنْ تَبِعَاتِکَ، وَ تَأْمَنُ مِمَا یَخَافُ الْمُعْتَدُونَ مِنْ أَلِیمِ سَطَوَاتِکَ. اللَّهُمَّ فَارْحَمْ وَحْدَتِی بَیْنَ یَدَیْکَ، وَ وَجِیبَ قَلْبِی مِنْ خَشْیَتِکَ، وَ اضْطِرَابَ أَرْکَانِی مِنْ هَیْبَتِکَ، فَقَدْ أَقَامَتْنِی یَا رَبِّ ذُنُوبِی مَقَامَ الْخِزْیِ بِفِنَائِکَ، فَإِنْ سَکَتُّ لَمْ یَنْطِقْ عَنِّی أَحَدٌ، وَ إِنْ شَفَعْتُ فَلَسْتُ بِأَهْلِ الشَّفَاعَةِ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ شَفِّعْ فِی خَطَایَایَ کَرَمَکَ، وَ عُدْ عَلَى سَیِّئَاتِی بِعَفْوِکَ، وَ لَا تَجْزِنِی جَزَائِی مِنْ عُقُوبَتِکَ، وَ ابْسُطْ عَلَیَّ طَوْلَکَ، وَ جَلِّلْنِی بِسِتْرِکَ، وَ افْعَلْ بِی فِعْلَ عَزِیزٍ تَضَرَّعَ إِلَیْهِ عَبْدٌ ذَلِیلٌ فَرَحِمَهُ، أَوْ غَنِیٍّ تَعَرَّضَ لَهُ عَبْدٌ فَقِیرٌ فَنَعَشَهُ. اللَّهُمَّ لَا خَفِیرَ لِی مِنْکَ فَلْیَخْفُرْنِی عِزُّکَ، وَ لَا شَفِیعَ لِی إِلَیْکَ فَلْیَشْفَعْ لِی فَضْلُکَ، وَ قَدْ أَوْجَلَتْنِی خَطَایَایَ فَلْیُؤْمِنِّی عَفْوُکَ. فَمَا کُلُّ مَا نَطَقْتُ بِهِ عَنْ جَهْلٍ مِنِّی بِسُوءِ أَثَرِی، وَ لَا نِسْیَانٍ لِمَا سَبَقَ مِنْ ذَمِیمِ فِعْلِی، لَکِنْ لِتَسْمَعَ سَمَاؤُکَ وَ مَنْ فِیهَا وَ أَرْضُکَ وَ مَنْ عَلَیْهَا مَا أَظْهَرْتُ لَکَ مِنَ النَّدَمِ، وَ لَجَأْتُ إِلَیْکَ فِیهِ مِنَ التَّوْبَةِ. فَلَعَلَّ بَعْضَهُمْ بِرَحْمَتِکَ یَرْحَمُنِی لِسُوءِ مَوْقِفِی، أَوْ تُدْرِکُهُ الرِّقَّةُ عَلَیَّ لِسُوءِ حَالِی فَیَنَالَنِی مِنْهُ بِدَعْوَةٍ هِیَ أَسْمَعُ لَدَیْکَ مِنْ دُعَائِی، أَوْ شَفَاعَةٍ أَوْکَدُ عِنْدَکَ مِنْ شَفَاعَتِی تَکُونُ بِهَا نَجَاتِی مِنْ غَضَبِکَ وَ فَوْزَتِی بِرِضَاکَ. 28) اللَّهُمَّ إِنْ یَکُنِ النَّدَمُ تَوْبَةً إِلَیْکَ فَأَنَا أَنْدَمُ النَّادِمِینَ، وَ إِنْ یَکُنِ التَّرْکُ لِمَعْصِیَتِکَ إِنَابَةً فَأَنَا أَوَّلُ الْمُنِیبِینَ، وَ إِنْ یَکُنِ الِاسْتِغْفَارُ حِطَّةً لِلذُّنُوبِ فَإِنِّی لَکَ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ. اللَّهُمَّ فَکَمَا أَمَرْتَ بِالتَّوْبَةِ، وَ ضَمِنْتَ الْقَبُولَ، وَ حَثَثْتَ عَلَى الدُّعَاءِ، وَ وَعَدْتَ الْإِجَابَةَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اقْبَلْ تَوْبَتِی، وَ لَا تَرْجِعْنِی مَرْجِعَ الْخَیْبَةِ مِنْ رَحْمَتِکَ، إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ عَلَى الْمُذْنِبِینَ، وَ الرَّحِیمُ لِلْخَاطِئِینَ الْمُنِیبِینَ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، کَمَا هَدَیْتَنَا بِهِ، وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، کَمَا اسْتَنْقَذْتَنَا بِهِ، وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، صَلَاةً تَشْفَعُ لَنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یَوْمَ الْفَاقَةِ إِلَیْکَ، إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، وَ هُوَ عَلَیْکَ یَسِیرٌ
.دعاى آن حضرت است در ذکر توبه و طلب توبه.
بار خدایا،اى آن که توصیف واصفان،وصف کردنت نتواند و اى آنکه امید امیدواران از تو در نگذرد و اى آن که پاداش نیکوکاران در نزد توتباه نگردد.اى خداوندى که پرستندگان چون از تو ترسند از دیگر کسنترسند و اى خداوندى که پرهیزگاران چون بیم تو به دل دارند،بیم کسبه دل راه ندهند.
اینجا که من ایستادهام،جایگاه کسى است که بازیچه دست گناهاناست و زمام اختیارش در کف خطاها و لغزشها.شیطان بر او تاخته وچیرگى یافته،پس،از روى تفریط،از انجام هر چه بدان فرمان دادهاىقصور ورزیده و از سر غرور،هر چه را از آن نهى کردهاى مرتکب شده،همانند کسى که گستردگى عرصه قدرت تو را نمىشناسد یا آنکهاحسان تو را در حق خود انکار مىکند .و آنگاه که دیده هدایتش بیناشود و آن ابرهایى که بصیرتش را فرو پوشانیده پراکنده گردد،آنستمها که در حق خود کرده بر شمرد و در آن خلافها که در امرپروردگارش مرتکب شده بیندیشد.پس عصیان بزرگ خود را به همانبزرگى که هست بنگرد و خلاف عظیم خود را به همان عظمت که هستمشاهده کند.آنگاه با دلى پر امید به تو روى نهد در حالى که دیده ازپشت پاى خجالت بر نتواند داشت.همه رغبت خویش در تو بسته و تنهااعتمادش به توست.با امیدى که در دل خود پرورده از روى یقین آهنگتو کرده و با دلى بیمناک و اخلاصى تمام به درگاه تو روى آورده است .واگر دیگران طمع در دیگرى بستهاند او جز در تو طمع نبسته،اگر دیگراناز دیگرى هراسناکند او را جز از تو هراسى در دل نیست.بار خدایا،بندهتو در پیشگاه تو به تضرع ایستاده و به خشوع چشم بر زمین دوخته و درپیشگاه عز تو سر به خوارى فرو داشته و خاضعانه راز دلش را که تو خودبدان آگاهترى با تو در میان نهاده و فروتنانه گناهانش را که تو خودشمارشان بهتر مىدانى یک یک بر مىشمرد.به درگاه تو استغاثه مىکنداز واقعه شگرفى که بدان گرفتار آمده و تو خود از آن با خبرى و زارىمىکند از عملى ناپسند که به سبب سرپیچى از حکم تواش رسواساخته:همان گناهانى که لذات آنها سپرى گشته و شتابان گریختهاست و عواقب شومشان باقى است چنان که گویى هرگز سر رفتنشنیست.
اى خداوند من،چنین بندهاى اگر به عدل خود عقوبتش کنى زبانبه انکار نمىگشاید و اگر عفوش کنى و بر او رحمت آورى عفوو رحمتت را در برابر عظمتت بزرگ نشمارد.زیرا تو آن پروردگارکریمى هستى که آمرزش گناهان بزرگ را بزرگ نمىشمرى.
اى خداوند،این منم که به سوى تو آمدهام،مطیع فرمان توام آنجا کهفرمان دادهاى که بندگانت دست به دعا بر دارند.اینک خواهم به آنوعده اجابت که دادهاى وفا کنى،که تو خود گفتهاى :بخوانید مرا تا شمارا اجابت کنم.#(1)
بار خدایا،بر محمد و خاندانش درود بفرست و آن سان که من دربرابر تو به گناه خود اعتراف کردهام،تو نیز به آمرزش خود مرا بپذیر.وآن سان که خود را در برابر تو پست گردانیدهام مرا از لغزشگاههاىگناه برگیر و آن سان که در انتقام گرفتن از من درنگ کردهاى،مرا درپرده رحمت خویش مستور دار.
بار خدایا،قصد مرا در اطاعت خویش پایدارى بخش و بصیرتم را در پرستشت قوى گردان و مرا توفیق کارهایى ده که با آن از آلودگىگناه شست و شویم دهى،و چون بمیرانى بر آیین خود و آیین پیامبرتمحمدـعلیه السلامـبمیران.
اى خداوند،در همین مکان که ایستادهام،از گناهان خرد و کلانخود،از بدیهاى پنهان و آشکار خود،از لغزشهاى گذشته و حال خود بهدرگاه تو توبه مىکنم،چونان توبه کسى که از آن پس حتى با خود سخناز گناه نگوید و در خاطر نگذراند که خطاى پیشین از سر گیرد.
اى خداوند من،تو خود در کتاب محکمت گفتهاى که توبه بندگانترا مىپذیرى و گناهانشان را عفو مىکنى#(2)و توبه کنندگان را دوستمىدارى#(3)،پس همچنان که وعده دادهاى توبه من بپذیر و همچنان که برعهده گرفتهاى از خطاهاى من درگذر و آن سان که شرط کردهاىمحبت خود نصیب من ساز.
اى پروردگار من،من نیز شرط مىکنم که زین پس کارى را کهتواش ناخوش داشتهاى مرتکب نشوم و بر عهده مىگیرم که عملى راکه تواش ناپسند دانستهاى انجام ندهم و از هر چه معصیت توست دورىگزینم.
اى خداوند،تو بهتر مىدانى که من چه کردهام،پس آن گناهان را کهخود بدانها آگاهى بیامرز و به قدرت خود مرا بدان سو ببر که خوددوست دارى.
اى خداوند،بر ذمه من تبعاتى است که در حفظ دارم و تبعاتى که از یادبردهام،ولى همه را چشم تو که هرگز به خواب نمىرود مى نگرد و علمتو که هیچ چیز از آن نهان نمىماند،مىداند .تو خود کسانى را که بر منذمه دارند عوض ده و بار گناه آن از دوش من برگیر و از سنگینى آن بکاه ومرا از ارتکاب چنان گناهانى نگهدار.
اى خداوند،من در توبه خویش پایدارى نتوانم،مگر تو مرا از گناهنگهدارى و از گناه پرهیز نتوانم مگر تو توان آنم دهى.پس مرا به نیرویىبه حد کفایت توانا گردان و به عصمتى باز دارنده از گناه مدد فرماى.
اى خداوند،هر بندهاى،به درگاه تو توبه مىکند و حال آنکه تو بهعلم خود مىدانى که توبه خود خواهد شکست و بار دیگر به گناه وخطاى خود باز خواهد گشت.خداوندا،به تو پناه مىآورم اگر در اینزمره باشم.اى خداوند،این توبه من از آن گونه قرارده که بعد از آننیازمند توبه نشوم.توبهاى که موجب زداییدن گناهان گذشته من باشد وسبب در امان ماندن در باقى عمر از گنهکارى.
اى خداوند،از نادانى خود،از درگاه تو،پوزش مىطلبم و بخشایشکردار بدم را از تو مىخواهم .به احسان خویش مرا در کنف رحمت خودجاى ده و به فضل و کرم خویش در پرده عافیت خود بپوشان .
اى خداوند،به درگاه تو توبه مىکنم از هر خاطره بد که در دلم خطورکرده و هر نگاه گناه آلود که چشمم مرتکب شده و هر سخن بیجا که برزبانم جارى گشته که خلاف اراده تو و بیرون از دایره دوستى تو بودهاست،توبه مىکنم آن چنان که یک یک اعضایم از عقوبتهاى تو بهسلامت مانند و از خشم دردناک تو که متجاوزان و ستمکاران از آنبیمناکند در امان باشند.
بار خدایا به تنهایى من در برابر خود و تپیدنهاى دلم از خوف خود ولرزش اعضایم از هیبت خود رحمت آور،که گناهانم،اى پروردگار من،مرا در پیشگاه تو در مقام رسوایى بر پاى داشته .اگر خود خاموشىگزینم،کسى درباره من سخن نخواهد گفت و اگر شفیعى بطلبم،دانم که سزاوار شفاعت نیستم تا کسى مرا شفاعت کند.
بار خدایا،بر محمد و خاندانش درود بفرست و کرمت را شفیعخطاهاى من قرار ده و به عفو و بخشایش خود گناهانم عفو کن و مرا بهعقوبتى که سزاوار آنم جزا مده و احسان خود به فراوانى به من ارزانىدار و مرا در پرده عفو خود بپوشان.اى خداوند،با من همانندپیروزمندى رفتار کن که بندهاى ذلیل در برابرش زارى مىکند و آنپیروزمند بر او رحمت مىآورد،یا همانند توانگرى که فقیرى راه بر اومىگیرد و آن توانگر بىنیازش مىسازد.
بار خدایا،کس نیست که مرا پناه دهد،سایه عز توست که بایست مراپناه دهد.کس نیست که به درگاه تو شفیع من شود،فضل و کرم توست کهبایست مرا شفاعت کند.گناهانم مرا مىترساند،عفو توست که بایستمرا ایمنى بخشد.
اى خداوند من،آنچه بر زبان مىآورم نه از آن روست که از اعمالناستوده خود بىخبرم،یا کردارهاى ناپسند خود از یاد بردهام،بل براىآن است که آسمانها و ساکنان آنها و زمین و هر چه بر روى آن است،پشیمانى مرا که در برابر تو اظهار کردهام بشنوند و بدانند که توبهکردهام و به تو پناه آوردهام.باشد که یکى از آنها بر شوربختى منرحمت آرد یا بر بد حالى منش رقت آید و در حق من دعایى کند که توزودتر از دعاى من مستجاب فرمایى،یا روى شفاعت بر زمین نهد وشفاعت او از درخواست من مقبولتر افتد و سبب رهایى من از خشم توو توفیق یافتن من به خشنودى تو باشد.
بار خدایا،اگر پشیمانى به درگاه تو توبه است،من پشیمانترینپشیمانانم و اگر ترک گناه بازگشت به توست،من نخستین بازگشتگانم واگر استغفار است که گناهان را مىریزد،من در زمره استغفار کنندگانم.
اى خداوند،همچنان که ما را به توبه فرمان دادهاى و پذیرفتنش بر عهده گرفتهاى،همچنان که ما را به دعا بر انگیختهاى و وعده اجابتدادهاى،پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و توبه من بپذیر و بهجایى که نومیدان از رحمت خود را باز مىگردانى باز مگردان.تویى آنکه توبه گنهکاران مىپذیرى و با خطاکاران بازگشته از خطا مهربانهستى.
بار خدایا،بر محمد و خاندانش درود بفرست آن سان که ما را بهسبب او راه هدایت نمودى .بر محمد و خاندانش درود بفرست آن سانکه ما را به هدایت او نجات بخشیدى.بر محمد و خاندانش درودبفرست،درودى که در روز بازپسین،روز بینوایى،شفیع ما به نزد توباشد،که تو بر هر کارى توانایى.و هو علیک یسیر.
پىنوشتها
1.ادعونى استجب لکم.(سوره 40/آیه 60
2.و هو الذى یقبل التوبة عن عباده و یعفو عن السیئات و یعلم ما تفعلون.(سوره 42/آیه 25)
3.ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین.(سوره 2/آیه 222)
خطبهاى از آن حضرت ( ع ) آن راغرّاء
نامیدهاند که از خطبههاى شگفتانگیز آن حضر( ع )
است .
حمد خدایى را که به قدرت خود برتر است و پیروز و ، به فضل و بخشایش خود بر همگان نزدیک . بخشنده هر فایدتى است و دفع کننده هر سختى و بلایى است .
سپاس مىگویم او را ، به سبب بخششهاى عطوفتآمیزش و نعمتهاى او که همگان را از آن نصیب است . ایمان مىآورم به او ، که مبدأ همه چیزها و آغاز کننده آفرینش است و از او هدایت مىطلبم ، که هم نزدیک است و هم راه نماینده . از او یارى مىخواهم ، که هم قاهر است و هم قادر و بر او توکل مىکنم ، که هم کفایتکننده است و هم یارى دهنده و شهادت مىدهم ، که محمد ( ص ) بنده و رسول اوست ، او را فرستاده است تا فرمانهایش را روان دارد و حجت را بر همه تمام کند و مردمان را از عذاب او بترساند ، پیش از آنکه روز رستاخیز فرا رسد .
اى بندگان خدا ، شما را به ترس از خدا سفارش مىکنم . خداوندى که برایتان مثلها آورده و مدت عمر هر یک از شما را معین کرده است . آنکه پیکرهاى شما به جامهها بیاراسته و اسباب معیشتتان فراهم ساخته و به کردارهایتان احاطه دارد و پاداش هر یک از شما را بر سر راه مهیا داشته . خداوندى که نعمتهاى فراوان و عطایاى بىشمار خود را خاص شما گردانید و به حجتهاى آشکارتان هشدار داد . یک یک شما را بر شمرد و براى هر یک مدت عمرى مقرر داشت . بدانید ، که شما را در این جهان که سراى آزمایش و عبرت است مىآزمایند و به حساب آنچه گفتهاید یا کردهاید خواهند رسید . دنیا آبشخورى تیره است و گل آلود . ظاهرش دلفریب است و باطنش هلاک کننده . فریبى است زودگذر و فروغى است غروبکننده و سایهاى است ناپایدار و زوال یابنده و تکیهگاهى است فرو ریزنده . فریبندگى کند تا انس گیرد به او ، کسى که از آن گریزان است و دل بندد به او ، آنکه او را ناخوش دارد . آنگاه چموشى کند و لگد پراکند و دامهاى خود بگسترد و تیرهاى خود در کمان راند و آدمى را در کمند مرگ افکند و به خوابگاهى تنگ و بازگشتگاهى دهشتآورش کشد تا به عیان پاداش اعمال نیک و کیفر کردارهاى بد خویش بنگرد . و اینچنیناند کسانى
[ 155 ]
که پس از این مىآیند و جانشین گذشتگان مىشوند ، زیرا مرگ از هلاک کردنشان باز نایستد و بازماندگان نیز از ارتکاب گناه دست باز ندارند و از کرده پشیمان نشوند ، بلکه از رفتار پیشینیان پیروى کنند و پى در پى مىگذرند و مىروند تا به سر منزل فنا رسند .
چون رشته کارها از هم گسست و روزگاران سپرى شد و رستاخیز مردم فرا رسید ،
خداوند آنها را از درون گورها یا آشیانههاى پرندگان یا کنام درندگان یا هر جاى دیگر که مرگ بر زمینشان زده است ، بیرون آورد ، در حالى ، که در انجام فرمانهاى خداوندى شتاباناند و بیدرنگ به سوى بازگشتگاه او به پیش مىروند و خاموش ، صف در صف ، در منظر الهى ایستاده . آنگاه بانگ منادى حق به گوششان رسد . جامه خضوع و فروتنى و فرمانبردارى و ذلّت و خوارى بر آنان پوشیده شود . در آن روز ، هیچ حیلهاى به کار نیاید و آرزوها منقطع شود و دلها غمگین و از حرکت ایستاده ، آوازها به خشوع آمیخته و به پستى گراییده ، سر و روى غرق عرق ، وحشت بر آنها چیره .
بانگ مهیب آن منادى که تمیز دهنده حق از باطل است و آنان را فرا مىخواند که براى گرفتن جزاى اعمال خویش از ثواب یا عقاب در حرکت آیند ، لرزه بر اندامها اندازد . بندگانى هستند ، آفریده شده به قدرت قاهره او و پرورش یافته در تحت سیطره او نه به دلخواه خود . در چنگال مرگ گرفتار آمده در گورها جاى گرفته .
پیکرهایشان پوسیده گردیده ، تنها و بىکس از گورها بیرونشان آورند تا پاداش عمل خود ببینند و آن وام ، که به گردن دارند ، بگزارند و چون به حسابشان برسند ، نیکان و بدانشان از یکدیگر جدا شوند . در این جهان ، مهلتشان دادند تا راه رهایى خویش بیابند و از گمراهى به در آیند همانگونه که کسانى را که خواستار خشنودى و آشتى آنان باشند مهلت دهند و ظلمت شبهات از آنان زدودهاند . به حال خود رهایشان کردهاند تا خود را مهیا کنند همانند اسبانى که خواهند به میدان مسابقت روند . و بیندیشند که چسان حقیقت را بازجویند و اعمال نیک را بشناسند و در ایام زندگى و فرصتى که حاصل کردهاند از نور معرفت پرتوى برگیرند . چه زیبا و شگفتانگیز است این مثلهاى راست و درست و این اندرزهاى شفابخش ، اگر به دلهاى پاک و گوشهاى شنوا و رأیهاى ثابت و خردهاى دوراندیش راه یابند .
پس از خداى بترسید همانند کسى که شنید و خاشع شد و چون از روى نادانى گناهى کرد به گناه خویش اعتراف نمود و از سرانجام کار خود بیمناک گردید و عمل
[ 157 ]
کرد و از عقوبت پروردگار به هراس افتاد و به اطاعت شتافت و به مرحله یقین رسید و کارهاى نیکو کرد . چون اندرزش دادند ، اندرزها را پذیرا آمد و چون بر حذرش داشتند ، حذر نمود و باز گردید و توبه کرد و به خدا روى آورد و به دوستان خدا اقتدا کرد که بر مثال ایشان رود . چون راه راست را به او نشان دادند او نیز بدید و بشناخت و چابک وار قدم در راه طلب نهاد . و تا در گناهان نیفتد ، از هر گناه بگریخت . اندوخته سراى آخرت به دست آورد و باطن خویش پاکیزه ساخت و سراى آخرت بیاراست ،
براى روزى که از این جهان رخت برمىبندد و بدان راه پرخطر گام مىنهد و براى هنگام نیازمندى و جاى تنگدستى ، تا سبب پشتگرمى او شود ، زاد راه مهیا ساخت و براى آن سراى ، که جاى اقامت ابدى اوست ، پیشاپیش بفرستاد . پس اى بندگان خداى ، از خداى بترسید و آن کنید که شما را براى آن آفریده است و از او بیمناک باشید بدان حد که شما را از خود بیم داده است . تا شایسته آن نعمت جاوید شوید ،
که براى شما مهیا کرده است تا وعدهاى که به بندگان خود داده برآورد ، که وعده او همواره راست است ، و از بیم رستاخیز او دور باشید .
و از این خطبه خداوند شما را گوش عطا کرد ، تا آنچه را که درخور شنیدن و نگهداشتن است بشنوید و نگه دارید . و چشم داد تا ظلمت نابینایى را فروغ بینایى بخشد . و اندامهایى بخشید که خود اجزایى در بر دارند و هر یک از اندامها را در جاى مناسب خود قرار داد ، در ترکیب خاص خود و بر دوام . و کالبدى در رسانیدن منافع خود همچنان بر پاى . و دلهایى که روزى خود مىطلبند . همه در نعمتهاى او غرقهاند و رهین منت او هستند . و ارزانى داشت ، آنچه عافیت را عطا کند و بلا را مانع آید .
خداوند براى هر یک از شما زمانى معین کرده که پایان آن بر شما پوشیده داشته . و برایتان از آثار گذشتگان عبرتها بر جاى نهاده ، چیزهایى که از آنها بهره مىیافتند و نصیب خویش بر مىگرفتند . بسى مهلتشان داد تا بهره خویش برگرفتند و مرگ شتابان بر سرشان تاخت و میان آنها و آرزوهایشان جدایى افکند در حالى که ، در ایام تندرستى براى روز بازپسین توشهاى فراهم نکردند و در اوان جوانى در اندیشه
[ 159 ]
روزگار پیرى و مرگ نبودند . آیا آنان ، که در اوج رونق جوانى هستند ، جز پیرى و خمیدگى چه انتظارى دارند یا کسى که در عین تندرستى است چشم به راه چه تواند بود جز بیمارى و ناتوانى ؟ آیا آنان ، که هنوز زنده و برجاىاند در اندیشه مرگ و نیستى نیستند ؟ زمان جدایى و دورى فرا رسیده است . از اضطراب ، لرزه بر تن افتاده ،
دردها شدت گرفته و از بسیارى اندوه ، آب دهان در گلو گره شده و چشم در طلب فریادرسى به اطراف مىنگرد ، مگر ، از فرزندان یا خویشاوندان و عزیزان و همسران یکى دست فرا کند . آیا هیچیک از خویشاوندان را رسد که دفع مرگ کنند ؟ آیا نوحه گران با فریاد و شیون خود گرهى از این کار توانند گشود ؟ در حالى که ، آدمى گروگان محلّه مردگان است و تنها در تنگناى گور خفته است . حشرات و گزندگان ،
پوست تنش را بر دریدهاند و آن پیکرى که تا چندى پیش زنده و شاداب بود ، اکنون پوسیده شده و وزش بادها نشانش را برانداخته و دست حوادث روزگار خاک او بر باد داده . آرى ، بدنهاى تازه و لطیف ، دگرگون گشته و آن استخوانهاى نیرومند پوسیده شده و جانها در گرو بار گران گناهان گرفتار ماندهاند . آن خبرهاى غیبى ، که شنیده بودند ، به یقین دیدهاند . از ایشان نمىخواهند که بر اعمال نیک خود بیفزایند و راهى براى گذشتن از لغزشها و خطاهایشان نمىیابند .
آیا شما ، زندگان ، پسران یا پدران آن قوم نیستید ؟ یا برادران و خویشان ایشان ، که از شیوههاى آنان پیروى مىکنید و بر مرکب آنان سوار مىشوید و به راه آنان مىروید . پس دلهاى مردم سخت گردیده و به نصیب و حصّه خود نرسیدهاند . غافل از هدایت و رستگارى راه مىپیمایید ولى ، نه در راهى که باید . گویى که احکام دین جامهاى است که براى قامت دیگران بریده شده و معنى رستگارى جز گردآوردن متاع و خواسته این جهانى نیست .
بدانید ، که بر صراط گذر خواهید کرد و صراط ، گذرگاهى است لغزنده . از آن لغزشها ، وحشتها زاید و ، وحشت از پس وحشت پدید آید . پس اى بندگان خدا از خدا بترسید چونان خردمندى که اندیشه معاد ، قلب او را تسخیر کرده و بیم از عذاب ،
پیکرش را رنجور داشته و شب زندهداریها آن خواب اندک را هم از او ربوده است و امید رحمت پروردگار در گرماگرم روز تشنهاش داشته و پارساییش از شهوات دور داشته و ذکر خدا زبانش را به جنبش در آورده و ، تا از خشم او در امان ماند ، در پس سپر خوف از او پنهان گشته . از هر اندیشه که از راه روشن الهیش باز دارد ، دورى گزیده
[ 161 ]
و تا به سر منزل مقصود رسد ، بهترین و راستترین راهها را برگزیده است و هیچ فریبى او را از راه حق منحرف نساخته و امور شبهه ناک از نظرش پنهان نمانده . پیروز است ، زیرا مژده بهشتش دادهاند و نعمتهاى لا یزال خداوندى ، و خواب خوش در گور ، و ایمنى در روز رستاخیز .
ستوده کسى است ، که از گذرگاه دنیاى زودگذر به نیکنامى گذرد و خوشبخت کسى است ، که توشه سراى آخرت پیش فرستد و از خوف خدا به اعمال نیکو شتابد و در آن روزها ، که مهلتش دادهاند ، از پاى ننشیند و در طلب خشنودى خداوند رغبت نشان دهد و در گریز از خشم او چالاکى ورزد . امروز که در دنیاست در اندیشه فرداى قیامت باشد و پیش از آنکه رخت از این جهان بکشد ، احوال آخرتش را به عیان بنگرد . بهشت ، پاداش عمل نیکوکاران را کافى است و عذاب آتش ، کیفر بدکاران را بسنده است ، زیرا خداوند هم انتقام کشنده است و هم یارى دهنده و کتاب خدا هم حجت آورد و هم به داورى کشد .
شما را به ترس از خدا سفارش مىکنم . خداوندى که شما را چندان هشدار داده که جایى براى بهانهجویى باقى نگذاشته و ، با نمودن راه روشن خود ، حجت بر همگان تمام کرده است و شما را از شیطان ، دشمنى که در دلهایتان پنهان شده و در گوشهایشان زمزمه مىکند ، بیم داده . شیطان یاران خود را گمراه کند و هلاک نماید و وعده دهد و آرزومند سازد و کارهاى گناهآلود را در چشمها بیاراید و گناهان بزرگ را بىمقدار و کمبها جلوه دهد ، تا اندک اندک ، دوستان خود را به دام کشد . و در بند خود به گروگان بربندد . آنگاه هر چه را که به فریب آراسته ، انکار کند و آنچه را بیمقدار و کم بها وانموده ، بزرگ انگارد و از آنچه ایمنى داده بر حذر دارد .
و هم از این خطبه [ در صفت آفرینش آدمى ]
آیا شما را از آفرینش آدمى آگاه سازم ؟ خداوندش در ظلمت زهدانها و درون غلافها و پردهها پدید آورد . نطفهاى بود جهنده و خونى لخته شده ، بىهیچ صورتى و ، جنینى و شیرخوارهاى و از شیر بازگرفتهاى . سپس ، جوانى شد بالیده و رسیده . خداوند او را دلى داده فراگیرنده و زبانى سخنگوى و [ دیدهاى بینا ] تا از سر اعتبار م کند و از ناشایستها بپرهیزد .
چون قامتش اعتدال یافت و قد برافراشت ، مغرورانه ، سر بر تافت و گمراه و لاابالى شد . دلو آرزوها را از چاه ضلالت بر مىکشید . همه سعى و رنجش براى دنیا بود و به خاطر عیش و طرب خویش و بىتوجه به شریعت ، در پى هر چه دلخواه
[ 163 ]
اوست . باور ندارد ، که روزى مصیبتى بر او فرود آید ، از این رو ، از هیچ گناهى باک ندارد ، تا در عین غفلت و بىخبرى ، مفتون آمال و آرزوهاى خود بمیرد . در حالى که ، زندگى کوتاهش در لغزشها و خطاها سپرى شده و از هیچ پاداشى نصیبى نبرده که هیچ فریضهاى را به جا نیاورده .
هنوز گرم سرکشى بود و ، سرگرم شاد خوارى و لذّت جویى که بلاى مرگ بر سرش تاختن آورد و در گرداب آلام و بیماریها ، حیران و سرگردان ، روزها را به شب مىآورد و شبها را بیدار و نالان ، به روز ست ، در حالى که ، برادرى مشفق و پدرى مهربان و گروهى ، که بر حال او تأسّف مىخوردند و در اضطراب بر سینه مىکوبیدند ، گرد او را گرفته بودند . او بیهوش افتاده و در حال سکرات است . غمگین و حسرت زده است ، به هنگام جان دادن ، به درد ، مىنالد و به هنگام رخت بر بستن از این جهان ، رنج دیده است و درد کشیده .
آنگاه پیکرش را در کفنها مىپیچند و او را ، که رام و تسلیم است ، از زمین بر مىگیرند و بر تخته پارهها مىنهند و در حالى که ، از شدت تعب ، چون اشتر از سفر بازگشته خسته است ، از رنج بیمارى گداخته و لاغر شده است . فرزندان و برادرانش او را بردارند و به سراى غربتش برند ، جایى که کسى به دیدارش نرود . چون تشییعکنندگان و نوحه سرایان بازگردند ، او را در قبرش بنشانند و او از بیم سؤال و لغزش در امتحان یاراى سخن گفتنش نباشد . بزرگترین بلایى که در این مرحله است ، بلاى آن آب جوشان و دخول در دوزخ فروزان است و وحشت از فوران و شدت صداى آتش .
عذاب کاهش نمىیابد تا اندکى بیارامد و آسایشى نیست ، که رنج را بزداید و توان و طاقتى نه ، که مگر عذاب را بازدارد ، و مرگى نیست که از رنج برهاندش و نه به قدر لحظهاى خواب ، که اندکى غمش را تسکین دهد به انواع مرگها و عذابهاى پیاپى همچنان مبتلاست . و ما به خدا پناه مىبریم .
اى بندگان خدا ، کجایند کسانى که عمر دراز کردند و از نعمتهاى پروردگار بهرهمند گشتند ؟ کجایند آنان که تعلیمشان دادند و دریافتند ؟ کجایند آنان که فرصتشان دادند و به لهو و بازیچه گراییدند . تندرستیشان دادند و نعمت سلامت از یاد بردند . مدتى دراز مهلتشان دادند به عطایاى نیکو بنواختندشان و ، آنها را از عذاب دردناک خدا ترسانیدند و به پاداشهاى بزرگ وعده دادند . حذر کنید از گناهانى که شما را به ورطه
[ 165 ]
هلاکت مىاندازد و بترسید از زشتیهایى ، که سبب خشم خدا مىشود ، اى خداوندان چشمان بینا و گوشهاى شنوا و تنهاى درست و مال و متاع این جهانى .
آیا هیچ گریزگاهى ، راه نجاتى ، پناهگاهى ، راه فرارى یا بازگشتى هست ؟ پس کى باز خواهید گشت و به کدام سو روى مىنهید ؟ چه چیز شما را اینچنین فریفته است . بهره شما از زمین به قدر قامت شماست . در آنجا چهره بر خاک خواهید نهاد .
اکنون اى بندگان خدا ، تا ریسمان مرگ رهاست و گلویتان را نفشرده است و جان در بدن دارید ، فرصت غنیمت شمارید . اکنون ساعت ارشاد است و آسایش تنها و هنگام خدمت و تلاش و ، آنچه از روزهاى عمرتان برجاى مانده است ، زمان مهلت شماست تا خویشتن دگرگون کنید . اکنون هنگام توبه است و زمان حاجت خواستن ،
پیش از آنکه به تنگنا افتید یا گرفتار وحشت شوید و جان از تن برود و آنکه اکنون چهره نهفته و در انتظار آن هستید ، چهره نماید و آن خداى پیروزمند مقتدر شما را فرو گیرد ، در اندیشه خویش باشید .
در خبر است که چون آن حضرت این خطبه ادا مىکرد ، مستمعان را تن مىلرزید و چشمها مىگریست و دلها در اضطراب بود .